Betrokken bij wetsontwikkeling
De Omgevingswet die in 2024 van kracht wordt, bundelt al het omgevingsgerelateerde recht in één wet. Volgens sommigen is het wetsvoorstel een revolutie in de ruimtelijke ordening. Anderen vinden het ‘nieuwe wijn in oude zakken’. MOOI Noord-Holland is van mening dat de Omgevingswet mooie kansen biedt voor modernisering van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid en de kwaliteitsadvisering. MOOI Noord-Holland is nauw betrokken bij de ontwikkeling en implementatie van de wet. Wij zijn mede-initiatiefnemer van Mooiwaarts, in dat verband hebben we sinds 2012 actief bijgedragen aan de verbetering van het wetsvoorstel op gebied van ruimtelijke kwaliteit.
Nieuwe instrumenten
De gereedschapskist van de nieuwe Omgevingswet bevat zes kerninstrumenten verdeeld over drie compartimenten.
- beleidsinstrumenten: omgevingsvisie, plannen en programma’s
- regelende instrumenten: rijksregels en decentrale regels in omgevingsverordening c.q. omgevingsplan
- vergunnende instrumenten: omgevingsvergunning en projectbesluit
Hoe het ruimtelijk kwaliteitsbeleid over deze instrumenten wordt ‘verspreid’ is aan de gemeenten en provincies zelf.
Omgevingsvisie in het omgevingsplan
Een heldere insprirerende omgevingsvisie is cruciaal. Juist een bestuur dat niet alles met regels dicht wil timmeren, heeft een democratisch vastgestelde visie op de omgevingskwaliteit nodig. Visie is noodzakelijk om ad hoc beslissingen (en rechtsonzekerheid) bij het invullen van de lokale afwegingsruimte, te voorkomen.
De verankering van het kwaliteitsbeleid in een omgevingsplan is van groot belang. Regels zijn nog vaak het domein van juristen maar ontwerpers kunnen hieraan ook een bijdrage leveren, bijvoorbeeld door te visualiseren wat de regelgeving zou moeten doen of niet zou moeten doen. De regels met betrekking tot ruimtelijke kwaliteit kunnen vaak abstract en globaal zijn, aangevuld met uitwerkingen in een beleidsnota. Een ontheffingsmogelijkheid is van belang, liefst gekoppeld aan een kwalitatieve beoordeling. Mooiwaarts onderzoekt binnen het initiatief OOK (Omgevingsplan Op Kwaliteit) hoe het Omgevingsplan ‘op kwaliteit’ gebouwd kan worden.
Eén adviescommissie
In de Omgevingswet wordt een ‘gemeentelijke adviescommissie’ verplicht, die tenminste advies uitbrengt over wijziging van rijksmonumenten. Een gemeente kan zelf de verantwoordelijkheid nemen om er een brede commissie voor omgevingskwaliteit van te maken, die ook aspecten van bijvoorbeeld cultuurhistorie, welstand, landschap, stedenbouw en infrastructuur behandelt. In de Omgevingswet wordt een aantal kwaliteitseisen voor die advisering opgenomen, zoals de koppeling aan het beleid, deugdelijke motivering, openbaarheid en verantwoording in een jaarverslag.
Gemeenten worden geacht het welstandstoezicht achteraf geleidelijk af te bouwen. De nieuwe adviescommissie dient zo veel mogelijk ingezet te worden om initiatiefnemers aan de voorkant van het proces te adviseren. Uit te dagen om hun plannen met zo veel mogelijk kwaliteit en consensus te realiseren. (Kamerstuk 33962, motie 120, 24 juni 2015).
Afstemmen van belangen
Gemeenten krijgen door de Omgevingswet meer afwegingsruimte om maatwerk te faciliteren. Meer lokale afwegingsruimte betekent ook een grotere onzekerheid voor burgers. Een overheid die aan de ene burger ruimte biedt zal ook aan de andere burger moeten uitleggen dat diezelfde vrijheid niet altijd ook voor hem of haar is weggelegd. Grotere vrijheid gaat gepaard met geringere rechtszekerheid, dat kan bijna niet anders. In dat speelveld zal het (ook voor burgers) steeds belangrijker worden dat besluiten deugdelijk en belangeloos worden gemotiveerd en publieke en private belangen zorgvuldig op elkaar worden afgestemd. Voor die toekomstige taak staat MOOI Noord-Holland klaar.
